Politika/Siyaset - 37. sayfa

“Kürt Sorunu” Türkiye’de bir yandan T.C. devletinin üniter vasfını koruma öte yandan da bir Kürt millî devleti kurma amaçlarının çarpıştığı bir ikilem çerçevesinde yaşanıyor. Olabileceklerin daha henüz başlangıcındayız. Fakat eğer başka bir güçlü ses, bir atılım ortaya konmazsa, hepimiz sorunu üreten Türk milliyetçiliği ile onun kaçınılmaz olarak üretilmesine yol açtığı Kürt milliyetçiliğinin birlikte belirlediği, halklar arası düşmanlığı, hattâ katliamları körükleyen bir kaosa sürükleneceğiz.

Türkiye’nin modernleşme/Batılılaşma eksenindeki müzmin tartışma konularına Mardin’in yaklaşımı, modernleşme sürecini “ileri”-“geri” kutuplaşmasına indirgemiyor. Derlemede, modernleşmeyi ve farklı düşünce akımlarının modernleşmeyi algılayışlarını ele alan makaleler yanında modernleşme sürecinin gençlik, kültür, kitle, demokrasi gibi kurumsal-kavramsal çerçevelerdeki özgül izdüşümlerini, dinamiklerini tartışan yazılar yeralıyor.

Resmî ideoloji olarak Kemalizmin kutsal kitabı niteliğindeki Nutuk üzerine bir “metin incelemesi”. Nutuk, Atatürk’ün dünya görüşünün ana hatlarını, siyaset anlayışını, siyaset icra yöntemini değerlendirmeye dönük bir “deşifre etme” çalışması ile okunuyor. Metinler kendi mantığı ve erekselliği içinde açıklanıyor, siyasal söylemi ve ele verdiği siyasal felsefe tahlil ediliyor.

Stalinizm’in edebiyat alanındaki tezahürü olan “Sosyalist Gerçekçilik”in baskısına maruz kalan iki usta Sovyet yazarının Stalin’e yazdıkları, hayatî birtakım taleplerini dile getirirken rejimi acı bir ironiyle eleştiren mektuplar. Yıllarca karartılan bir tarih kesitiyle ilgili belge donanımını zenginleştiren mektuplar, içerdikleri siyasî eleştiren mektuplar.

Toplumbilimci olarak Mardin’in özgün yanlarından biri, dinin Cumhuriyet Türkiye’sindeki toplumsal-kültürel varlığını, tarihî ve güncel siyasî arka planıyla birlikte vukuflu ve kapsamlı biçimde tahlil eden çalışmalarıdır. Bu çizgisi, İslamcı çevrelerde referans alınmasını sağladı, ancak dinselliğe soğukkanlı bilimsel yaklaşımı yadırgandı.

Türkiye sol literatüründe hayatî bir ilgi odağı olmasına karşın, kontrgerilla v.b. karanlık güçlerin faaliyetlerine indirgenen veya faşizmle ilgili standart kuramsal metinlerden uyarlanan açıklamalarla geçiştirilen ülkücü hareket üzerine bir tahlil çabası. Kitapta ülkücü hareketin 12 Eylül 1980 askeri darbesi sonrasındaki iç süreçleri, kamplaşmaları, ideolojik dönüşümleri, söylemi inceleniyor.

Dr. Yücel Aktar, “öğrenci olayları”nın günümüze özgü olmadığını belgeliyor, bu “olay”ların ülkelerin ekonomik ve siyasî düzeyde problemli dönemleriyle orantılı geliştiğini ortaya koyuyor. Aktar’ın konu aldığı dönem, Türkiye’de 1940’lardaki yeni kıpırdanmalara kadar öğrenci hareketlerinin en yaygın ve kitlesel biçimde ortaya çıktığı yılları kapsıyor.

Marksist siyaset teorisinde şimdiye kadar gereğinden az incelenen kapitalist devlet sorunu üzerine bu kitapta yeralan yazılar, bu konuda yapılmış ciddi bir tartışmanın ürünleri. Farklı noktalardan yola çıkan düşünürler, bu kitapla çok önemli bir başvuru kaynağı oluşturuyorlar.

Levent Köker, Türkiye’de demokratik geleneğin kökleri ya da köksüzlüğü tartışmasına değişik boyutlar getiriyor. Kemalizm’de nihaî hedef olarak modern Batı demokrasisinin benimsenmediğini belirtiyor, halkçılık ilkesinin “Türkiye’de sınıflar yoktur, çoğulculuğa da gerek yoktur” anlayışından doğduğuna işaret ediyor.

Şerif Mardin’in 1950’lerden beri sosyal bilimlere ilişkin olarak yazdığı makalelerin ve kitap eleştirilerinin derlemesi. Derlemede yönteme, metin analizine, ideolojik sembol tahliline, sosyolojik kavramlara v.b. dair, daha “teknik” özellikli metinler yeraldığı gibi Türkiye’nin siyasî ve toplumsal kültür yapısını yorumlayan eleştirel makaleler de var.

Milliyetçilik 1980’lerde hortladı mı, yoksa zaten hiç ölmemiş miydi? Carr yarım yüzyıla yakın bir süre önce yazdığı küçük kitabında bir Yeniçağ olgusu olarak milliyetçiliği, Fransız Devrimi öncesi, Napoléon’dan 1. Dünya Savaşı’na kadar, iki dünya savaşı arası ve 1965’de eklediği son bölümüyle 2. Dünya Savaşı sonrası olmak üzere dört bölümde inceliyor.

Mardin’in yerli ve yabancı dergilerde yayımlanmış makaleleri ve yazarla yapılmış söyleşilerin sistematik derlemesinin ilk cildi, Osmanlı İmparatorluğu’ndan başlayarak sivil toplum, siyasal kültür ve sosyal yapıyı çeşitli altbaşlıklar halinde kapsamlı bir biçimde ele alıyor.

Ziya Gökalp yirminci yüzyılda Türkiye'nin yetiştirdiği en önemli sistematik düşünürdür. Çok sayıda etnik oluşumu içinde barındıran Osmanlı İmparatoruğu'ndan bir ulus-devlet olan Türkiye Cumhuriyeti'ne geçiş sürecine egemen olmuş derin bir bunalım ve değişim döneminde yaşamış ve yazmıştır.

Althusser’in Marksist teoriye en önemli katkılarından biri. Klasik felsefenin ezelî “ruh-madde” karşıtlığının dışına çıkan düşünür, “ruh”u ya da “düşünce”yi, maddenin bir yansıması değil, toplumun somut pratikleri ve aygıtları içinde oluşan maddî bir nesne olarak tanımlıyor. “İdeoloji”yi sınıf mücadelesinin özgül bir alanı sayan bu anlayış, politik sorun alanına uzanan düşünce yazıları.

Keyder kapitalist gelişmenin Türkiye tarihinin özgüllükleri çerçevesinde nasıl şekillendiğini inceliyor. Osmanlı devlet ve toplum mirasının dolaylı ve karmaşık yollarla Cumhuriyet’in sınıf dengelerini oluşturması, Türkiye devletinin toplumsal yapılanmadaki işlevi, burjuvazinin olgunlaşması ve niteliği, sürecin dönemleri boyunca izleniyor.

Bir dünya görüşünün çeşitli basamakları var. “Aslolan dünyayı dönüştürmektir.” gibi bir ilkeyi -ve bu dönüşümün yönünü belirleyen ilkeleri- bu basamakların en üstüne koyuyorum. Marx, sömürü ile birlikte tahakküm ve hegemonyanın ortadan kalktığı, insanların eşit ve özgür olduğu bir toplumu ve onun nasıl kurulabileceğini araştırmış bir düşünür. Dünya Marx’tan bu yana çok önemli değişimler geçirdi.

İdeolojiler iktidar sistemlerinin yalnızca çimentosu olmakla kalmazlar, onların çatlamasına da neden olabilir ve onları yok etmeseler de, başka yer ve biçimlere doğru sürükleyebilirler. İsveçli yazar Göran Therborn, ideoloji konusunda bugüne kadar oluşturulan teori ve tezleri bu küçük, ama yoğun çalışmada eleştirel bir gözle ele alıyor.

Çekoslovak Bilimler Akademisi Tarih Kurumu 1968 Eylül’ünde Sovyet Hükümeti Çekoslovakya’nın işgalini meşrulaştırmayı amaçlayan bir Beyaz Kitap yayımladı. Henüz işten el çektirilmemiş olan Çekoslovak Bilimler Akademisi Tarih Kurumu bunu hemen bir Kara Kitap’la cevapladı. Günlüklerden, gazete haberlerinden, resmî belgelerden yararlanılarak hazırlanan bu kitap, işgalin ilk altı gününü saat saat anlatıyor. 20. yüzyılın en önemli siyasî olaylarından birinin “içerden” sergilenmesi.

Yeşiller’i kendi kavramlarından hareketle, kendi arayışları içinde tanıtmayı amaçlayan kitabın başında, Yeşil hareketin oluşumuyla ve iç çelişkileriyle ilgili bir uzun tarihçe var. İkinci bölümde, Yeşil politikaya ilişkin teorik metinler yeralıyor. Son bölümdeyse Yeşiller’in programlarından bölümler aktarılıyor.

Uzun yıllar New Left Review’un yayın yönetmenliğini, New Statesman’ın yayın yönetmen yardımcılığını yapan Barnett, 1987’deki SSCB gezisinden sonra yazdığı kitabında, Sovyet vatandaşının Gorbaçov politikalarına bakışını, yaşayışını sıcak bir dille anlatıyor. Yazarına göre bu bir gezi izlenimleri kitabı değil “fikirlerin gezi kitabı”.

“12 Eylül öncesi” diye adlandırılan dönemin “aydınlatılamıyor” diye gölgede bırakılmış, oysa dönemin siyasî gidişatını derinden etkilemiş planlı cinayetleri. Doğan Öz, Cevat Yurdakul, Ümit Doğanay, Cavit Orhan Tütengil, Necdet Bulut, Kemal Türkler ve başkaları... Bir siyasî-polisiye araştırma.

Çalışmanın genel amacı, Türkiye’de devlet ile toplum arasında değişen ilişkiyi, oluşan yeni sosyal ve kültürel çelişki ve gerginlikleri ortaya çıkarmak. Tarihî boyutu olmakla birlikte, Göle’nin kitabı esas olarak sosyolojik bir yaklaşımdan hareket ediyor ve güncel sivil ve sol ideoloji sorunsalında odaklaşıyor.

Araştırmalarında ilk elden kaynakları kullanmaya önem veren Şükrü Hanioğlu’nun titiz arşiv çalışmasıyla ortaya çıkardığı kapsamlı inceleme, Jön Türkler hakkında bilinenlerin dışında yepyeni bilgiler sunuyor. Hanioğlu, çalışmasının bu ilk cildini, en anlamlı bölünme anı olarak gördüğü, 1902 İttihat ve Terakki Kongresi’nde bitiriyor.

1958’den bu yana defalarca basılan bu kitapta İngiliz iktisatçı Dobb 16. yüzyıldaki başlangıcından 19. yüzyıla, doruğuna varışına kadar kapitalist gelişmeyi izliyor. O günden bugüne modern emperyalizmin gelişimini ve sorunlarını, Marx ve Engels’in çözümlemelerini aşarak, hem onların çalışmaları ışığında hem de çağdaş iktisat teorilerini dikkate alarak inceliyor.