Sunuş

Eric J. Hobsbawm, New Left Review’un Ocak-Şubat 2010 (61) sayısına verdiği röportajda,[1] 1980’lerden bu yana tarihçilerin “büyük niçin soruları ne durumda” tartışmasının peşini bıraktığını anlatıyordu. Tüm toplumlara genellenebilir sorular ya da bu sorulara verilecek cevaplar uzun zamandır tarihçilerin gündeminde değil. Elbette tarihi sadece bu “büyük niçin soruları” ile anlamaya çalışmak tüm cevapların bulunabileceği anlamına gelmiyor. Ancak diğer yandan da büyük sorulardan kaçınmak, başka “niçin” sorularını da ihmal etmeyi yanında taşıyabiliyor. Yakın zamanlarda aramızdan ayrılan Faruk Tabak ve Giovanni Arrighi büyük soruları tartışan bir tarihçi kuşağının ardından gelen, lakin araştırmalarını yalnızca bu büyük sorulardan müteşekkil saymayan iki tarihçiydi. Dergimizin bu sayısında yer verdiğimiz anma yazılarında her iki tarihçinin çalışma arkadaşları bu noktayı bizlere bir kez daha hatırlatıyorlar. New Perspectives on Turkey dergisinin 38, 39 ve 41. sayılarında yayımlanan makaleleri kullanmamıza izin verdikleri için NPT yayın kuruluna ve yazarlara çok teşekkür ederiz.

Tarih ve Toplum Yeni Yaklaşımlar’ın bu sayısında yer verdiğimiz makalelerin ilkinde Fikret Yılmaz, Osmanlı ‹mparatorluğu’nun mutfak kültürü ve bu kültürdeki yağ kullanımından hareketle Ege bölgesindeki zeytinyağı üretimine bakıyor. Bu üretimin zorunluluklar, ihtiyaçlar ve servet edinme saikleri arasında nasıl bir yer edindiğini inceliyor. Sarayın ihtiyaç ve talepleri kadar ticari meta olarak yağ üretiminin ve bu üretimin toplumsal yapıdaki etkisinin izlerini sürüyor. Makaleler bölümümüzün ikinci yazısı Nadir Özbek’e ait. 1903-1907 şahsi vergi uygulamasını ele aldığı yazısında Özbek, devletin mali reorganizasyon sürecinde önemli bir kalem olması düşünülen ve bu nedenle müdahalelerle şekillendirilmeye çalışılan şahsi/kişisel gelir vergisi uygulamasını ele alıyor. Verginin uygulamaya konuş amacı, uygulama sırasında ortaya çıkan itiraz, istisna ve tadil talepleri, bu talepler doğrultusunda hızla genel bir gelir vergisi uygulaması olmaktan çıkan bir düzenleme... 1907’de kaldırılan verginin etkileri ve Tanzimat sonrası Osmanlı toplumunda uygulanamayan düzenleme pratiği bu makalenin çerçevesini çiziyor. Cumhuriyet dönemi tarihinin önemli bir kesitine yayılan tartışması ile Levent Cantek’in Akbaba dergisi üzerine kaleme aldığı monografi, bu sayımızdaki ana makalelerden sonuncusu. Cantek, Yusuf Ziya’nın şahsi hayatıyla paralel bir siyasal tavır ve yayın sürdüren Akbaba dergisinin 1922-1977 arasındaki yayımının, Cumhuriyet tarihimizin ayrıntılı sayılabilecek bir resmini çizdiğini gösteriyor. Siyasi iktidar ile medya, mizah ile siyaset arasındaki ilişkinin bu yarım asır varolmuş örneğinde Türkiye’nin iki partili siyasi döneminin canlı tartışmalarını bulmak mümkün.

Tartışma-eleştiri bölümümüzde yer alan iki makalenin ilkinde Selçuk Akşin Somel, Oliver Jens Schmitt’in Levantiner. Lebenswelten und Identitäten einer ethnokonfessionellen Gruppe im osmanischen Reich im “langen 19. Jahrhundert” başlıklı kitabını ele alıyor. Akdeniz’e yayılan bir topluluğun hem hüviyeti hem de siyasal ve iktisadi etkisi her zaman ilgi çekmiştir. Ancak kapsamlı bir analizden uzak kalan Levantenler, Akdeniz dünyasının şekillenmesinde kişisel çıkarlarını kollamak kadar ve bununla beraber, yarattıkları etki nedeniyle de önemlidir. Somel, Schmitt’in kitabı hakkındaki bu eleştiri yazısında kapsamlı bir değerlendirme sunuyor. Mehmet Özden’in Cumhuriyet’in 10. yılında dönemsel artış gösteren bir literatürün ilginç örneklerinden Hilmi Adnan Malik’in ‹nkılap Yolunda’sını ele aldığı eleştirisi ise bölümün ve derginin son yazısı. Cumhuriyet devrinin ve inkılabın ideolojik zeminine zenginlik/dinamizm kazandırmak maksadıyla kaleme alınmış eserler arasında Malik’in kitabı Kemalizmi pedagojik bir düzenleme haliyle tartışan ilginç bir örnekti. Amerika’da öğrenim görmüş bir eğitimcinin Kemalist inkılaplar ve halk arasındaki mesafeyi kapatmak üzere girdiği arayış ‹nkılap Yolunda’nın izleği idi. Mehmet Özden’in eleştirisini zevkle okuyacağınızı umuyoruz.